वसुंधरा दिनानिमित्त साकारले अनोखे भरडधान्य-लक्ष्मी बीज चित्र
| भरडधान्य संस्कृती जनमानसात रुजावी यासाठी विविध संस्थांचा प्रयत्न
निसर्गसूत्र, बायोस्फिअर्स, शैलेश सराफ सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी इनिशिएटिव्ह, सेन्टर फॉर मिलेट रिसर्च आणि ट्रेनिंग (सी.एम.आर.टी.), वनस्पती शास्त्र विभाग, सावित्रीबाई फुले पुणे विद्यापीठ, बायफ रिसर्च फाऊंडेशन, ऍग्रोझी ऑर्गेनिक आणि तळजाई माता देवस्थान यांच्या संयुक्त विद्यमाने शनिवार दिनांक २२ एप्रिल २०२३, जागतिक वसुंधरा दिन, अक्षय्य तृतीयेचे औचित्य साधून आणि आंतरराष्ट्रीय भरडधान्य वर्षाच्या (इंटरनेशनल मिलेट ईयर) निमित्ताने तळजाई मंदिर प्रांगणात, पाचगाव-पर्वती टेकडीवर, पुणे येथे भरडधान्य-लक्ष्मी बीज-चित्र साकारण्यात आले.
सदर भरड-धान्यलक्ष्मी बीज चित्राचे अनावरण महाराष्ट्र राज्याचे कृषी आयुक्त श्री. सुनील चव्हाण (भा.प्र.से.) यांच्या शुभहस्ते झाले, याप्रसंगी, सी.एम.आर.टी. च्या समन्वयक डॉ. हेमलता कोतकर, निसर्गसूत्र आणि बायोस्फीअर्स संस्थेचे संस्थापक डॉ. सचिन अनिल पुणेकर, निसर्गसूत्र अभियानाचे संस्थापक, बायोआंत्रप्रेन्योर श्री. शैलेश सराफ, ऍग्रोझी ऑर्गेनिक चे श्री. महेश लोंढे, कलाकार श्री. मंगेश निपाणीकर, पाटबंधारे विभागाचे माजी सचिव श्री. अविनाश सुर्वे, स्थानिक नगरसेवक श्री. सुभाष जगताप, तळजाई देवस्थानाचे श्री. सुनील इथापे गुरुजी, श्री. संपतराव थोपटे, श्री. बापू धाडगे, श्री. प्रशांत थोपटे यांच्या प्रमुख उपस्थितीत झाले. भरडधान्य-लक्ष्मी बीज चित्र किंवा बीज रांगोळी या संकल्पनेवर आधारित स्थानिक देशी भरडधान्य वापरून ही अनोखी कलाकृती साकारण्यात आली. सदर बीज-चित्र, बीज रांगोळी ही ९०० स्के. फु. इतक्या क्षेत्रफळाचे होती. कदाचित भारतातील हे पहिले अशा प्रकारचे रेखाटलेले भरडधान्य बीज-चित्र असणार आहे ज्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात स्थानिक-देशी, आपल्या मातीतल्या भरडधान्याचा वापर केला गेला.
या बीज-चित्राच्या माध्यमातून जनमानसात भरडधान्य आणि बीज संस्कृती रुजावी, स्थानिक-देशी परंपरागत धान्य, वाणाचे संवर्धन, जतन व्हावे या उद्देशाने या अनोख्या बीज-चित्राची निर्मिती करण्यात आली आहे. भरडधान्य किंवा मिलेट हा पौष्टिक धान्याचा महत्वाचा गट आहे, त्याचे औषधी आणि पर्यावरणीय गुणधर्म लक्षात घेता हा जैविक ठेवा किंवा वारसा अक्षय्य रहावा या उद्देशाने ही चित्रकृती साकारली गेली आहे. भरडधान्याच्या माध्यमातून सदर बीज चित्रासाठी नाचणी, ज्वारी, बाजरी, भाडी-राळा, बर्टी, वरई यांचा वापर करण्यात आला. यापुढे ही भरड-धान्यलक्ष्मी बीज-चित्र संकल्पना इतर अनेक ठिकाणी राबवणार आहोत.
सदर बीज चित्रात लक्ष्मीच्या आठ पारंपारिक रूपांपैकी एक म्हणजे धान्यलक्ष्मी जी प्रतीकात्मकपणे स्पष्ट करते की धान्य ही संपत्ती आहे आणि ब्रम्हांडातील जीवंत झरा असणारी आपली सुंदर वसुंधरा या सर्वांचे एकात्मिक मिळून बीज चित्र-रांगोळी साकारण्यात आली आहे. सदर भरडधान्य-लक्ष्मी बीज चित्राची संकल्पना डॉ. सचिन अनिल पुणेकर यांची असून, या बीज-चित्राचे रेखाटन श्री. मंगेश निपाणीकर यांनी केले. या उपक्रमाचे प्रायोजकत्व शैलेश सराफ सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी इनिशिएटिव्ह यांचे होते. या अनोख्या उपक्रमास तळजाई देवस्थानचे अध्यक्ष श्री. आण्णा थोरात आणि बायफ चे श्री. संजय पाटील यांचे विशेष सहकार्य मिळाले. सदर उपक्रमाच्या यशस्वितेकरिता श्री. गणपत साळुंके (चोर), श्री. अमित पुणेकर, श्री. अमित जगताप, श्री. सागर सोनावडेकर, श्री. राजाभाऊ इंदलकर, श्री. पराग शिळीमकर श्री. राजू मेहता, श्री. वैभव गुंड-निपाणीकर, श्रीमती अंकिता कुलकर्णी-निपाणीकर, श्री. अभिजित कांबळे आणि विशेषत: बाल-मावळे हिंदवी पुणेकर, स्वराज पुणेकर, आरुष खोंडके, स्वराज खोंडके, पायल गोसावी, तनिष ओसवाल या सर्वांचे मौलिक योगदान लाभले.
